Makina Bakım Seviye 3 MYK Belgesi Çalışma Kitapçığı
A1
Bölüm 1: İş Güvenliği, Çevre Koruma ve Kalite Standartları
Makine bakımcılığı, hem mekanik hem de elektriksel tehlikelerle dolu bir meslektir. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymak hayati öneme sahiptir. Bu bölümde, güvenliğinizi ve çevreyi korumak için bilmeniz gereken temel kurallar ele alınmaktadır.
Öğrenme Çıktısı 1: İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini açıklar.
Başarım Ölçütleri:
- 1.1: İş sağlığı ve güvenliği konusundaki yasal ve işyerine ait kuralları tanımlar. Türkiye'de, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, her çalışanın güvenli bir ortamda çalışmasını garanti altına alır. Bu yasa, işverenin ve çalışanların sorumluluklarını belirler. İşletmenizin özel risklerine yönelik ek kurallar ve prosedürler (örneğin, tehlikeli makinelere yaklaşma protokolleri, Kilitleme/Etiketleme (LOTO) prosedürleri) olabilir. Bu kurallara uymak, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda kendi güvenliğiniz ve iş arkadaşlarınızın sağlığı için de çok önemlidir.
- 1.2: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili risk etmenlerini azaltmayı açıklar. Makine bakımı sırasında karşılaşabileceğiniz riskleri en aza indirmek için şunları yapmalısınız:
- KKD (Kişisel Koruyucu Donanım) Kullanımı: İş gözlüğü, çelik burunlu ayakkabı, iş eldiveni, kulak tıkacı ve uygun iş elbisesi gibi KKD'leri her zaman doğru şekilde kullanın.
- Kilitleme/Etiketleme (LOTO): Bir makine üzerinde çalışmaya başlamadan önce, makineyi enerji kaynağından ayırın ve yetkisiz kişilerin makineyi çalıştırmasını önlemek için kilitleme ve etiketleme prosedürlerini uygulayın. Bu, beklenmedik makine hareketlerini engeller.
- Elektriksel Riskler: Elektrik panoları veya canlı hatlarla çalışırken yalıtkan eldiven gibi uygun KKD'leri kullanın ve yetkili olmadığınız hiçbir elektrik panosuna müdahale etmeyin.
- Mekanik Riskler: Dönen parçalar, sıkışma noktaları ve keskin yüzeyler gibi tehlikeli bölgelere yaklaşmayın. Makine hareket halindeyken asla bakım veya temizlik yapmaya kalkışmayın.
- 1.3: Tehlike durumunda uygulayacağı acil durum prosedürlerini açıklar. Acil durumlar için hazırlıklı olmak, olası bir felaketi önleyebilir.
- Yangın: Yangın alarmını hemen çalıştırın. Küçük bir yangın durumunda, uygun yangın söndürücüyü kullanarak müdahale edin. Yangın büyüyorsa, derhal alanı tahliye edin ve toplanma noktasına gidin.
- Yaralanma: Bir kaza durumunda, kendinizi ve yaralıyı güvenceye alın. Hemen 112 Acil Yardım'ı arayın ve durum hakkında bilgi verin. İlk yardım eğitimi aldıysanız, profesyonel yardım gelene kadar temel müdahalede bulunun.
- Kimyasal Sızıntı: Tehlikeli bir kimyasal sızıntısı durumunda, alanı derhal boşaltın ve yetkililere haber verin. Tehlikeli maddelerin temizliği sadece bu konuda eğitimli personel tarafından yapılmalıdır.
Öğrenme Çıktısı 2: Çevre koruma önlemlerini açıklar.
Başarım Ölçütleri:
- 2.1: Çevresel risklerin azaltılmasını açıklar. Makine bakımı sırasında ortaya çıkan atıklar (yağ, kimyasal madde, metal parçaları) çevre için ciddi risk oluşturabilir.
- Atık Yönetimi: Kullanılmış yağ, solvent ve diğer kimyasal atıkları asla lavaboya veya toprağa dökmeyin. Bu atıkları, belirlenmiş tehlikeli atık toplama bidonlarında biriktirin.
- Sıvı Dökülmeleri: Yağ, hidrolik sıvı veya diğer kimyasalların dökülmesi durumunda hemen özel emici pedler veya granüller kullanarak temizleyin. Döküntünün su kaynaklarına veya kanalizasyona karışmasını engelleyin.
- 2.2: İşletme kaynaklarının tüketiminde tasarruflu hareket etme süreçlerini sıralar.
- Enerji Tasarrufu: Bakımını yaptığınız makinenin enerji tüketimini optimize etmeye çalışın. Kullanmadığınız ekipmanların enerjisini kesin.
- Su Tasarrufu: Temizlik ve bakım işlemlerinde suyu verimli kullanmaya özen gösterin.
- Malzeme Tasarrufu: Yağ, yedek parça ve diğer sarf malzemelerini israf etmeden, sadece ihtiyacınız kadar kullanın.
Öğrenme Çıktısı 3: İş süreçleri ve çalışma ortamı için kalite gerekliliklerini açıklar.
Başarım Ölçütleri:
- 3.1: Kalite sağlamadaki teknikleri açıklar.
- Doğru Yedek Parça Kullanımı: Daima makine üreticisinin önerdiği veya onayladığı yedek parçaları kullanın. Kalitesiz parçalar, makinenin performansını düşürebilir ve arızalara yol açabilir.
- Periyodik Bakım: Bakım planlarına harfiyen uyun. Periyodik bakımlar, büyük arızaları önler ve makinelerin ömrünü uzatır.
- Doğru Onarım Yöntemi: Onarım sırasında doğru araçları, uygun tork ayarlarını ve üreticinin talimatlarını takip edin.
- 3.2: Çalışma sırasında saptanan hata ve arızaları gidermeye yönelik çalışmaları açıklar.
- Hata Tespiti: Bir makinede arıza veya anormal bir durum fark ettiğinizde, durumu görmezden gelmeyin. Makinenin çalışmasını durdurun ve sorunun kaynağını bulmaya çalışın.
- Raporlama ve Kayıt: Yapılan tüm bakım ve onarım işlemlerini, kullanılan parçaları ve karşılaşılan sorunları detaylı bir şekilde iş emri formuna veya bakım kayıt defterine kaydedin. Bu kayıtlar, gelecekteki bakım süreçlerini kolaylaştırır.
B1
Bölüm 2: Makine Bakım Operasyonları ve Kontrol Listesi
Bu bölümde, bir makinenin bakımı için yapılması gereken tüm hazırlıklar, bakım işlemleri ve son kontroller detaylıca anlatılmaktadır. Her bir adım, güvenli ve verimli bir çalışma sağlamayı hedefler.
Öğrenme Çıktısı 1: Gerekli makine, donanım ve malzemeyi çalışmaya hazırlar.
- 1.1: Çalışma alanının İSG açısından uygunluğunu açıklar. Bakıma başlamadan önce, çalışma alanının temiz, kuru ve yeterince aydınlatılmış olduğundan emin olun. Kaygan zeminler, düzensiz kablolar ve diğer potansiyel tehlikeleri ortadan kaldırın.
- 1.2: Makinelerin temel çalışma prensiplerini inceler. Bakımını yapacağınız makinenin nasıl çalıştığını, hangi parçaların hareketli olduğunu ve enerji kaynağının nerede bulunduğunu anlamak, doğru ve güvenli bir şekilde çalışmak için gereklidir.
- 1.3: Makinelerin yedek parça ve sarf malzemelerinin temel özelliklerini açıklar. Yedek parçaların (rulman, kayış, filtre vb.) ve sarf malzemelerinin (yağ, gres yağı vb.) doğru tipte ve kalitede olduğundan emin olun. Makinenin spesifikasyonlarına uygun olmayan malzemeler, arızalara yol açabilir.
- 1.4: Çalışma için gerekli malzeme ve ekipmanı hazırlar. İşinize başlamadan önce, ihtiyacınız olacak tüm el aletlerini (anahtar takımları, tornavidalar), ölçüm cihazlarını, yedek parçaları ve sarf malzemelerini (yağ bidonları, temizlik bezleri vb.) hazırlayın.
- 1.5: Bakımı yapılacak makinenin güvenlik önlemlerini talimatlara uygun olarak alır. En kritik adımlardan biri olan Kilitleme/Etiketleme (LOTO) prosedürünü uygulayın. Makinenin enerji beslemesini kesin, şalterini kilitleyin ve bir uyarı etiketi asın.
- 1.6: Bakımı yapılacak makine veya çalışma alanı ile ilgili irtibatlı olabilecek tüm tesisat bağlantılarını kapatır veya kontrol altına alır. Makinenin elektrik, pnömatik veya hidrolik bağlantılarını tamamen kestiğinizden ve enerjiyi boşalttığınızdan emin olun.
Öğrenme Çıktısı 2: Koruyucu bakım faaliyetlerini gerçekleştirir.
- 2.1: Makinelerin yağlanması gereken kısımlarını kullanım kılavuzlarına veya bakım talimatlarına uygun olarak yağlar. Makinenin rulmanları, dişlileri ve diğer hareketli parçalarını uygun tipte ve miktarda yağlayın.
- 2.2: Gevşemesi muhtemel parçaları ve bağlantıları kontrol ederek sıkma işlemini gerçekleştirir. Cıvata ve somun gibi bağlantı elemanlarını kontrol edin. Gevşek olanları, uygun tork anahtarı ile talimatlara göre sıkın.
- 2.3: Makineyi yağ, toz, pas, metal parçaları türünden yabancı maddelerden temizler. Makinenin yüzeyini ve erişilebilir iç kısımlarını, biriken kirlerden ve yabancı maddelerden arındırın. Temiz bir makine, hem daha verimli çalışır hem de olası arızalar daha kolay fark edilir.
- 2.4: Makinelerin yağ değişimini gerçekleştirir. Eski yağı uygun şekilde tahliye edin ve üreticinin belirttiği yeni yağı sisteme ekleyin.
- 2.5: Filtreyi, sızdırmazlık elemanını, kayışı ve rulmanı değiştirir. Belirlenen periyodik bakım aralıklarında bu parçaları yenileriyle değiştirin.
- 2.6: Değişen parçaların basit ayarlarını yaparak istenen şekilde çalışmalarını sağlar. Değişim sonrası, kayış gerginliği veya rulman boşluğu gibi basit ayarları yaparak parçaların doğru şekilde çalıştığından emin olun.
Öğrenme Çıktısı 3: Bakımı tamamlanan makinelerde son işlemleri gerçekleştirir.
- 3.1: Bakımı yapılan makineyi çalıştırır veya çalıştırılmasını sağlayarak son kontrollerini yapar. Makineyi çalışır duruma getirmeden önce, tüm koruyucu kapakların ve güvenlik önlemlerinin yerinde olduğundan emin olun. Makineyi boşta çalıştırarak anormal ses, titreşim veya koku olup olmadığını kontrol edin.
- 3.2: Yapılan bakım işlemlerini makine bakım kontrol kartlarına işler. Yapılan tüm bakım işlemlerini, değiştirilen parçaları, harcanan zamanı ve karşılaşılan sorunları ilgili bakım formuna veya kontrol kartına detaylı bir şekilde kaydedin. Bu kayıtlar, gelecekteki bakımlar için önemli bir referans oluşturur.
Öğrenme Çıktısı 4: İSG, çevre ve kalite gerekliliklerini uygular.
- 4.1: Gerçekleştirdiği işlerde İSG kurallarını uygular. Daima KKD kullanın, LOTO prosedürüne uyun ve tehlikeli durumlarda acil durum prosedürlerini uygulayın.
- 4.2: Gerçekleştirdiği işlerde çevre koruma önlemlerini uygular. Atık yağlar ve kimyasallar gibi tehlikeli atıkları doğru şekilde bertaraf edin. Dökülmeleri önlemek ve temizlemek için gerekli önlemleri alın.
- 4.3: Gerçekleştirdiği işlerde kalite gerekliliklerini uygular. İşinizi titizlikle ve üretici talimatlarına uygun yaparak, makinenin güvenli ve verimli çalışmasını sağlayın. Herhangi bir hata veya arızayı görmezden gelmeyin ve raporlayın.
B2
Bölüm 3: Makine Arıza Giderme ve Onarım İşlemleri
Bu bölümde, makinelerde meydana gelen basit arızaların nasıl tespit edileceği ve giderileceği anlatılmaktadır. Her bir adım, hem güvenliğinizi sağlamak hem de makinenin en kısa sürede tekrar çalışır hale gelmesini sağlamak için tasarlanmıştır.
Öğrenme Çıktısı 1: Gerekli makine, donanım ve malzemeyi çalışmaya hazırlar.
- 1.1: Çalışma alanının İSG açısından uygunluğunu açıklar. Onarıma başlamadan önce, çalışma alanınızın temiz, kuru ve yeterince aydınlatılmış olduğundan emin olun. Kaygan zeminler, dağınık kablolar ve diğer potansiyel tehlikeleri ortadan kaldırın.
- 1.2: Makinelerin temel çalışma prensiplerini inceler. Bir arızayı gidermeden önce, makinenin normalde nasıl çalıştığını ve arızanın hangi sistemi (mekanik, hidrolik, pnömatik vb.) etkilediğini anlamak çok önemlidir.
- 1.3: Makinelerin yedek parça ve sarf malzemelerinin temel özelliklerini açıklar. Onarım için gerekli olan yedek parçaların ve sarf malzemelerinin (yağ, gres yağı, conta vb.) makinenin teknik özelliklerine ve üretici talimatlarına uygun olduğundan emin olun.
- 1.4: Çalışma için gerekli malzeme ve ekipmanı hazırlar. İşinize başlamadan önce, ihtiyacınız olacak tüm el aletlerini, ölçüm cihazlarını, yedek parçaları ve temizlik malzemelerini hazırlayın.
- 1.5: Bakımı yapılacak makinenin güvenlik önlemlerini talimatlara uygun olarak alır. En kritik adımlardan biri olan Kilitleme/Etiketleme (LOTO) prosedürünü uygulayın. Makinenin enerji beslemesini kesin, şalterini kilitleyin ve bir uyarı etiketi asın. Bu, beklenmedik makine hareketlerini engeller.
- 1.6: Bakımı yapılacak makine veya çalışma alanı ile ilgili irtibatlı olabilecek tüm tesisat bağlantılarını kapatır veya kontrol altına alır. Makinenin elektrik, pnömatik veya hidrolik bağlantılarını tamamen kestiğinizden ve enerjiyi boşalttığınızdan emin olun.
Öğrenme Çıktısı 2: Basit arızaları giderir.
- 2.1: Sızdırmazlık elemanlarının arızalarını giderir. Contalar (O-ringler), keçeler ve salmastralar gibi sızdırmazlık elemanlarının sızıntı yapması yaygın bir arızadır. Sızıntının kaynağını bulun ve hasarlı parçayı yenisiyle değiştirin. Sızdırmazlık elemanını doğru şekilde monte ettiğinizden ve ilgili yüzeyleri temizlediğinizden emin olun.
- 2.2: Mekanik parçaların arızalarını giderir. Dişli gevşekliği, kayış gerginliği, rulman aşınması veya basit bağlantı kopuklukları gibi arızaları onarın. Gerekli durumlarda parçaları sıkın, gerginliğini ayarlayın veya aşınan parçayı yenisiyle değiştirin.
Öğrenme Çıktısı 3: Bakımı tamamlanan makinelerde son işlemleri gerçekleştirir.
- 3.1: Onarımı yapılan makineyi çalıştırır veya çalıştırılmasını sağlayarak son kontrollerini yapar. Makineyi tekrar çalıştırmadan önce, tüm koruyucu kapakların ve güvenlik önlemlerinin yerinde olduğundan emin olun. Makineyi boşta çalıştırarak anormal ses, titreşim veya koku olup olmadığını kontrol edin.
- 3.2: Yapılan onarım işlemlerini makine bakım kontrol kartlarına işler. Yapılan tüm onarım işlemlerini, değiştirilen parçaları, harcanan zamanı ve karşılaşılan sorunları ilgili makine bakım formuna veya kontrol kartına detaylı bir şekilde kaydedin. Bu kayıtlar, gelecekteki bakım süreçleri için önemli bir referans oluşturur.
Öğrenme Çıktısı 4: İSG, çevre ve kalite gerekliliklerini uygular.
- 4.1: Gerçekleştirdiği işlerde İSG kurallarını uygular. Daima Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanın, LOTO prosedürüne uyun ve tehlikeli durumlarda acil durum prosedürlerini uygulayın.
- 4.2: Gerçekleştirdiği işlerde çevre koruma önlemlerini uygular. Atık yağlar, kimyasallar ve diğer tehlikeli atıkları doğru şekilde bertaraf edin. Dökülmeleri önlemek ve temizlemek için gerekli önlemleri alın.
- 4.3: Gerçekleştirdiği işlerde kalite gerekliliklerini uygular. İşinizi titizlikle ve üretici talimatlarına uygun yaparak, makinenin güvenli ve verimli çalışmasını sağlayın. Herhangi bir hata veya arızayı görmezden gelmeyin ve raporlayın.